سخن‌نگاران طوبی رسانه دیجیتال نشریات کاغذی سخن‌نگاران طوبی
از تصنیف‌های پرشور انقلابی با گروه چاووش تا «ایران، ای سرای امید» و صدها اثر خاطرانگیز، «محمدرضا شجریان» را به مهم‌ترین بخش از هویت موسیقی سنتی ایرانی و به یکی از استوانه‌های هنر معاصر ایران بدل کرد.
او در بیش از نیم‌قرن فعالیت موسیقیایی، فرهنگ ایرانی را با کاروانی از یاران هنرمند خود، دوشادوش قله‌های ادبی نظیر عطار، مولانا، سعدی و حافظ پیش برد. کاروانی که «آذربایجان و تبریز» یکی از رهروان مهم آن است. در این یادداشت، سعی کرده‌ایم حلقه‌های اتصال تاریخی، هنری، حرفه‌ای، و در کل؛ بهانه‌های نزدیکی شجریان با «تبریز و آذربایجان» را مرور می‌کنیم.
۱) ابوالحسن‌خان اقبال‌آذر
یکی از کسانی که در جمع‌آوری، مطالعه و تحقیق آوازهای اقبال همت گماشته، «محمدرضا شجریان» است. شجریان در محافل مختلف بارها از اقبال به عنوان «پهلوان موسیقی ایرانی» یاد کرده‌است. اقبال‌السلطان، خوانندگی را با تعزیه‌خوانی آغاز کرد و بعدها به رادیو راه تهران یافت. اقبال، با درویش‌خان و دوامی رفاقت نزدیک داشت. او سال ۱۳۴۹ در تبریز درگذشت و در آرامستان وادی‌رحمت به خاک سپرده شد.
۲) غلامحسین بیگجه‌خانی
همکاری بیگجه‌خانی با شجریان به سال ۱۳۵۰ و کنسرت شیراز مربوط می‌شود. یازده سال بعد، یعنی در سال ۱۳۶۱، همکاری مجدد بیگجه‌خانی با شجریان، یکی از آثار کم‌نظیر و ماندگار موسیقی معاصر را پدید می‌آورد: «آلبوم بیداد». آن‌ها که قدری با آثار شجریان مانوس باشند، صدای تار غلامحسین‌خان را با آواز بیداد شجریان می‌شنوند: «باغبان گر پنج روزی صحبت گل بایدش / بر جفای خار هجران صبر بلبل بایدش» بیگجه‌خانی در فروردین ماه ۱۳۶۶ در بیمارستان ۲۹ بهمن تبریز درگذشت و در آرامستان وادی‌رحمت تبریز روی در نقاب خاک کشید.
۳) جواد آذر
ادیب، غزل‌سرا و خوشنویس تبریزی، از دوستان نزدیک شجریان بود. او در یک دوره از فعالیت شجریان، نقش محققانه و مشاورانه ایفا کرده‌است. تصنیف‌های «میهن‌‌ای‌میهن» در آلبوم چاووش، تصنیف «ساز قصه‌گو» در آلبوم گنبد مینا و تصنیف «بی‌همزبان» در آلبوم سرو چمان، از جمله همکاری‌های خاطره‌انگیز آذر با شجریان بوده‌است. این شاعر تبریزی، بهمن ۱۳۸۰ در یکی از شهرهای آلمان درگذشت. پیکر او چند روز بعد، با حضور محمدرضا شجریان در مقبره‌الشعرا تشییع و به خاک سپرده شد. شجریان پس از این مراسم، گشتی در بازار تاریخی تبریز زد و عصر همان روز، در تالار وحدت دانشگاه تبریز سخنرانی کرد.
۴) فرهاد فخرالدینی
موسیقی‌دان و آهنگساز شاخص تبریزی، از رفقای قدیمی شجریان بود. او پیش از انقلاب، در مقام آهنگساز و رهبر ارکستر، دو اجرای زیبای چهارگاه و دشتی را با صدای شجریان برای رادیو اجرا کرد. ارکستر موسیقی ملی ایران، با همت این استاد پیشکسوت در سال ۷۷ پایه‌گذاری شد. نخستین اجرای این ارکستر نیز کنسرت باشکوه چهلستون اصفهان بود. این برنامه، با چهار شب اجرای پیاپی، از خاطره‌انگیزترین اجراهای شجریان به شمار می‌رود. شجریان سال ۹۴ در مراسم رونمایی از کتاب فرهاد فخرالدینی، او را رفیق ۴۸ساله خود خواند.
۵) غلامرضا قیطانچیان
مرحوم قیطانچیان را باید «پیر مکتب آواز تبریز» بدانیم. وی سال ۱۳۰۲ در تبریز به دنیا آمد و مهم‌ترین شاگرد اقبال السلطان بود. قیطانچیان در حیات هنری خود، بیشتر در تبریز حضور داشت. با این حال، صدای گیرای او شهر‌به‌شهر گشت و به گوش محمدرضا شجریان رسید. شجریان سال ۱۳۵۴ برای دیدار با وی به تبریز آمد و چند روزی در تبریز مهمان قیطانچیان بود. یکی از شنیدنی‌ترین اجراهای خصوصی شجریان، مربوط به همین سفر است. آن جا که شجریان و قطیانچیان، غزل «هر که شد محرم دل در حرم یار» حافظ را در چارگاه هم‌خوانی می‌کنند. قیطانچیان دی ماه ۱۳۶۸ در آخن آلمان درگذشت و چند روز بعد در آرامستان وادی رحمت تبریز به خاک سپرده شد.
۶) داریوش پیرنیاکان
پیرنیاکان، آهنگساز و نوازنده تار، اهل جلفای آذربایجان‌شرقی است. وی در زمره نوازندگانی است که در دوره‌ای از فعالیت شجریان، به عنوان تکنواز تار، حضور مداوم در کنار او داشته‌است. این هنرمند آذری، در دهه ۶۰ کنسرت‌های متعددی را همراه شجریان روی صحنه برده که از آن جمله می‌توان به اجراهای سوئیس، سوئد و نروژ، کانادا، انگلستان و فرانسه، اشاره کرد. حاصل این کنسرت‌ها، آلبوم‌های جاودانه یاد ایام، پیام نسیم، سرو چمان، رسوای دل، آسمان عشق، بهاریه، آرام جان و طریق عشق است.
۷) اصغر فردی
شاعر و محقق تبریزی، سال‌های دور و دراز، ارتباط نزدیک با شجریان داشت. فردی از شاگران استاد شهریار بود و با توجه به احاطه ادبی و صدای گرم و دلنشین، به رادیو راه یافت و از همین رهگذر، با شجریان، سایه، لطفی و عبادی مراوده داشت. فردی، دو سال پیش در ۵۵ سالگی درگذشت و در مقبره‌الشعرای تبریز به خاک سپرده شد.
۸) شهرام آبرومندآذر
موسیقی آوازی در تبریز دهه ۷۰ و ۸۰، بیش از هر چهره دیگری با «شهرام آبرومند آذر» شناخته می‌شود. علاقه‌مندان موسیقی در تبریز، خاطره اجراهای سال‌های سال آبرومندآذر و گروه رودکی را به یاد دارند. وی از سال ۷۶ شاگرد پرویز مشکاتیان بود و پس از آن، به کارگاه محمدرضا شجریان راه یافت و تا همین چند سالِ پیش از بیماری استاد، با او ارتباط داشت.
۹) امید مظهری
مظهری، آواز تخصصی را از سال۸۱ نزد حمیدرضا نوربخش آغاز کرد و چهار سال زیر نظر او بود. با انتشار فراخوان کارگاه‌های محمدرضا شجریان، در آزمون‌های مختلف شرکت کرد و به عنوان یکی از ۱۵ عضو اصلی کارگاه آوازی شجریان، آواز را با جدیت بیشتری پی گرفت. او بعدها در دوره عالی کارگاه نیز حضور داشت و تا پیش از بیماری شجریان، در آخرین دوره آوازی موسسه دل‌آواز، جزو پنج شاگرد برتر استاد شناخته می‌شد.
