سخن‌نگاران طوبی رسانه دیجیتال نشریات کاغذی سخن‌نگاران طوبی
اشاره- خاندان کلکته چی در میان تبارهای اصیل و صاحبنام تبریزی، جایگاه ویژه ای دارد. از مسجد زیبا، دنج و تاریخی کلکته چی تا خانه های قدیمی و صنایعی که با همت این خاندان در تبریز پایه گذاری شده، در تاریخ تبریز جاودانه شده است.
اخیراً یکی از خانه های زیبا و تاریخی این خاندان، توسط شهرداری تبریز تملک شده تا پس از مرمت، احیا شده و با تعریف کاربری مناسب فرهنگی، مورد استفاده قرار گیرد. به همین بهانه گفتگویی داشته ایم با یکی از بازماندگان این خاندان اصیل و نامی. بانوی جوان این خاندان، متولد ۶۴ و فارغ التحصیل علوم باغبانی بوده و تعصب و حساسیت اش، به هویت تاریخی و ثمرات اجتماعی خاندان کلمته چی، ستودنی است. خانم سمیرا کلکته چی، از برخی رفتارهای رسانه ای در ارتباط با پیگیری وضعیت خاندانش، دلگیر است و دل خوشی از برخی خبرگزاری ها ندارد. با این حال، دعوت آذرپیام را به گرمی پذیرفت و عکس های نفیسی نیز در اختیارمان گذاشت. گفتگوی آذرپیام با کلکته چی را در ذیل می خوانید.
خاندان کلکته چی، از خانواده هایی بوده که در یک دوره خاص تبریز، نقش ویژه در ابعاد اجتماعی و اقتصادی شهر داشته است. این نقش چطور پایه گذاری شده است؟
فعالیت‌های تجاری و اقتصادی خانواده از حدود یک قرن قبل آغاز شده است. بانی آن امور مرحوم حاج زین‌العابدین کلکتهچی بوده که چهار پسر به نام‌های حاج‌محمد، حاجعلی محمد، حاج حسینقلی و حاج محمدباقر و یک دختر به نام حاجیه خدیجه داشت. خانواده در امور تجارت چای، ریسندگی، بافندگی و فرشبافی فعالیت داشتند. با الزامی شدن تعیین نام‌خانوادگی برای افراد در زمان پهلوی اول، با توجه به فعالیتی که ایشان در زمینه تجارت چای از طریق کلکته داشتند، نام خانوادگی «کلکتهچی» را انتخاب کردند.
در برخی مراودات نامهایی شبیه «کلکتچی» نیز به گوش می رسد. این خانوادن ها نیز جزوی از «کلکته چی» ها هستند؟
با توجه به به نسل‌های قبل که از خوی بوده‌اند، بعضاً «خویی کلکتهچی» نیز مطرح بوده است. همچنین با تغییرات جزئی، خانواده‌های «کلکتچی»، «کلکته‌‌ای» و نیز «کلکتی» نیز جزو این خاندان بوده است.
در مورد نحوه فعالیت اقتصادی خاندان توضیح بفرمایید. به خصوص در مورد تجارت چای.
بعضی از افراد خانواده برای تجارت چای به کلکته و دارجیلینگ رفته و در آن‌جا اقامت داشتهاند. همچنین در رابطه با کارخانه ریسندگی و بافندگی و سایر امور تجاری، به شهرهای کراچی و مسکو و شهرهایی از کشور آلمان رفت‌و‌آمد داشتهاند. آن طور که شنیده شده است، خانواده کلکتهچی در شهر کلکته دارای اراضی بوده است و تجارت چای و سایر امور را در تبریز و در «سرای میراسماعیل» نزدیک مسجد جامع، در تهران در «سرای دلگشا» واقع در میدان ارک و سرای چیت‌ساز (خیابان ۱۵ خرداد) انجام می‌دادند.
صنعت ریسندگی و بافندگی از دیگر فعالیت خاندان شماست که علاوه بر ابعاد صنعتی، در خدمت اشتغال و رفاه جوانان نیز بوده است.
تعدادی از افراد خانواده با شروع جنگ‌جهانی دوم به تهران کوچ کرده و در آن‌جا به تجارت ادامه داده‌اند. این خانواده، یکی از قدیمی‌ترین کارخانجات ریسندگی و بافندگی را در «کوی فیروز» کنونی داشتهاند. در داخل کارخانه کارگاه‌های متعدد شعربافی نیز وجود داشته است. فرش‌های اهدایی از این کارگاه‌ها، در بارگاه حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع)، مسجد کلکتهچی، مسجد ایکی‌قالا و مقبره نادرشاه افشار در مشهد موجود است.
در خصوص سایر برنامه های خیریه جد بزرگوارتان توضیحی می فرمایید؟
مرحوم «حاج‌محمدعلی کلکتهچی» از خیرین زمان خویش بوده‌اند، از جمله در ایجاد پرورشگاه پسران و دختران و تیمارستان تبریز نقش داشتهاند. کتابخانه مسجد جامع و نیز برخی قسمت‌های مسجد توسط مرحوم «حاج‌محمدباقر خویی کلکتهچی» بنیاد شده است. لوله‌کشی مسجد گوهرشاد مسجد، ایجاد چاه آب و لوله‌کشی آب در محله ایکی‌قالا نیز توسط آن مرحوم انجام شده است. همچنین باید اشاره کنم به مدرسه دخترانه شادوران مهندس محمد کلکتهچی، واقع در عباسی (طاق یانی). این مسجد طبق وصیت آن مرحوم که از نوادگان مرحوم حاجعلی محمد بوده، توسط وصی ایشان و با همکاری جهاد مدرسه‌سازی استان در سال ۱۳۸۵ افتتاح شد. مسجد کلکتهچی نیز که در راسته‌کوچه (میدان ویجویه) واقع شده است، مربوط به دوره قاجار بوده و از دیگر آثار کلکتهچی ها به شمار می رود. این مسجد مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۴۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
و با ارزش ترین میراث کلکته چی ها در تبریز، خانه های زیبای تاریخی هستند. از خاندان شما جمعاً چند خانه موجود بوده است؟
خب طبیعتاً حساب آن ها از شمار خارج است. تعدادی از خانه‌ها در میدان ویجویه در بند کلکتهچی قرار داشته که مشتمل بر چندین خانه بزرگ و کوچک بوده که از طریق دالان‌های متعدد با یکدیگر ارتباط داشتهاند. سه باب خانه از خانه‌های بزرگ در انتهای دربند قرار داشتهاند که دو باب آن‌ها مربوط به دوران قاجار و دیگری، مربوط به پهلوی اول است. اخیراً یکی از این خانه‌ها توسط شهرداری منطقه هشت تبریز، تملک شده است. دیگری همچنان موجود است، اما متاسفانه باارزش‌ترین آن‌ها چند سال قبل فروخته‌شد.
یکی از اعضای معروف خاندان در خط و خوشنویسی صاحبنام است. ایشان را معرفی می کنید؟
بله. «مرحوم محمدتقی کلکتهچی» از اولاد مرحوم حاجعلی محمد، یکی از خطاطان معاصر و شاگرد استاد حسن و حسین میرخانی بوده است. ایشان متولد ۱۳۰۴ بود و در سال ۸۸ از وزارت ارشاد و در هشتمین جشنواره بین‌المللی غدیر مورد تجلیل قرار گرفت. چند نمونه از آثار ایشان در موزه شهرداری تبریز موجود است. این هنرمند وارسته، در بهمن ۸۹ با زندگی وداع گفت و در قطعه هنرمندان وادی رحمت به خاک سپرده شد.
به عنوان سوال آخر، میخواستم از انگیزه های تان برای پیگیری مسایل هویتی و تاریخی خاندان بگویید. در روزگاری که خیلی از جوانان، اسم و رسم گذشته، برای شان مهم نیست، چه عاملی باعث شده تا این حد پیگیر موضوعات اجدادی باشید؟
بی اغراق و صادقانه باید بگویم که برای من، گذشته پرافتخار خاندانم، مسیری است برای شناخت و اعتلای هویت تبریز عزیزمان. خاندان های اصیل و صاحبنام تبریزی، هر یک در حوزه خود در پیشتازی این شهر، سهیم بوده اند. یادآوری خدمات و ثمرات بزرگان این خاندان ها، از هر طریق ممکن، می تواند نسل جدید را وارد فضای بی کرانی از عطوفت و معرفت کند.
