گاهی اوقات در گفتگوهای روزمره و عمومی خود با این جمله مواجه هستیم که خوش به حال فلانی؛ که مثلاً از بانک جایزه برنده شده است. یا مثلاً هر وقت تخممرغ میخرد دوزرده از آب درمیآید! اما بعد متوجه میشویم که چندان هم خوش به حالش نبوده و یا خوش به حالی موردنظر دوام نداشته است.
در قرآن کریم و احادیث بیان شده است که وقتی قارون در بین مردم میآمد، مردم و حتی ثروتمندان، همه به دیده حسرت به او نگاه میکردند و مدام با خود میگفتند خوش به حالش چه ثروتی دارد و … کاش ما بهجای او بودیم؛ اما بعد که عذاب الهی بر او نازل شد، متوجه شدند که خوش به حالی نداشته و همان مردم دوباره گفتند خوب شد که ما بهجای او نبودیم.
خیلی از خوش به حالیهایی که ما به دیگران نسبت میدهیم و در آرزوی رسیدن به آنها هستیم، چندان حسابشده نیست و عاقبت میفهمیم که اشتباه کردهایم؛ اما در قرآن کریم و در فرمایشات معصومین (ع) که به حقایق عالم آگاهاند، گاهی بیاناتی درباره همین امر آمده که خوش به حال چنین کسی؛ که این ویژگی را دارد یا این کار را میکند. اینگونه سخنان قطعاً قابلاعتماد هستند و بهسادگی نباید از کنار آنها گذشت. چهبسا ما خیال میکنیم وقتی دکترای فلان رشته پردرآمد را داشته باشیم، خوش به حال ماست و مردم هم به همین جهت به حال ما غبطه و حسرت میخورند، اما درواقع به خسران ابدی گرفتار باشیم و همین چیزی که مایه بهت و حسرت مردم شده ما را به دام هلاکت بیندازد.
بنابراین آنچه در چند شماره آینده در این ستون به آن خواهیم پرداخت، همین مسئله است که از دید کسانی که به عالم غیب دسترسی دارند و نسبت به حقایق اصیل آگاهی دارند، خوش به حال چه کسی است!
در قرآن کریم کلمه «طوبی» به همین معنی «خوش به حالی» تنها یکبار استفاده شده است و بهعنوان حسن شروع این مبحث، از همین آیه شروع میکنیم که در آیه ۲۹ سوره مبارکه رعد آمده است: «کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند خوشا به حالشان و خوش سرانجامى دارند.»
طوبی یعنی چه؟ در کتابهای لغت چنین آمده که «طوبی» از ریشه «طیب» صفت تفضیلی است و مؤنث «أطیَب» به معنی «پاک»، «خوش»، «نیکو» و … است. موصوف آن در این آیه کلمه حیات (زندگی) است که حذف شده است و درواقع بدین معنی است که چنین کسانی زندگی خوش و پاک و نیکویی دارند. در این صورت با آیهای دیگر با همین مضمون قرابت معنایی پیدا میکند. در آیه ۹۷ سوره نحل میخوانیم: «هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعاً او را با زندگى پاکیزهاى، حیات [حقیقى] بخشیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام مىدادند پاداش خواهیم داد»
بنابراین مطابق این دو آیه شریفه، خوش به حال کسانی – چه مرد و چه زن – خواهد بود که دو شرط را برآورده ساخته باشند. نخست آنکه ایمان بیاورند (مؤمن باشند) و دوم آنکه عمل شایسته انجام دهند. در این صورت وعده قطعی خداوند درباره آنان این است که حیات پاکیزه به ایشان داده شود و خوش به حال آنان خواهد بود. نکته دیگری که در این دو آیه هست این است که خوش به حالی و حیات طیبه مربوط به زندگی این دنیاست؛ چراکه در ادامه این دو آیه آمده است که سرانجام و پاداش نیک در انتظار آنان است و این بخش مربوط به آخرت است.
درباره معنی اینکه حیات طیبه چیست و چگونه زندگی یک نفر پر از خوش به حالی میشود، نقل شده است که از امام علی (ع) پرسیدند مقصود از حیات طیبه در این آیه چیست؟ آن حضرت فرمود: حیات طیبه «قناعت» است. (نهجالبلاغه، حکمت ۲۲۱)
قناعت یکی از مهمترین فضایل اخلاقی در مسیر سعادت انسان است که در برابر حرص و طمع داشتن به داشتههای دیگران و به معنای اکتفا نمودن به داشتههای خود است. در احادیث و روایات متعدد دیگری از معصومین (ع)، قناعت را دارای آثاری چون عزت و سرافرازی دانستهاند و آن را گنجی بیپایان و مایه بینیازی برشمردهاند. از سوی دیگر کسی را که قانع نباشد، دچار ذلت و خواری و در نگرانی دائم توصیف نمودهاند؛ بنابراین نتیجه میگیریم که وقتی خوش به حال کسی است که دارای عزت و سرافرازی بوده و بینیاز از خلق باشد و نسبت به هیچچیزی در دنیا نگرانی نداشته باشد.