خوشا به حال خوش‌اخلاق‌ها – بخش دوم

در شماره گذشته – ۲۸ بهمن ۹۴، همین ستون – یادداشتی در باب خوش‌اخلاقی آغاز کردیم که درباره پاداش‌های حسن خلق و خوش‌ به حالی بسیار خوش‌اخلاقان بود. همچنین احادیثی درباره ویژگی‌های افراد خوش‌اخلاق بیان شد. در این شماره، ضمن عرض تسلیت ایام شهادت بانوی دوعالم حضرت فاطمه سلام ا… علیها و آرزوی قبولی عزاداری‌ها، ادامه این مبحث را پی می‌گیریم.

چند ویژگی از انسان‌های خوش‌اخلاق مثل گشاده‌رویی، زیبا سخن گفتن، انصاف در رفتار و گفتار و اظهار محبت، مواردی هستند که در شماره قبل از آن‌ها یادکردیم. یکی دیگر از ویژگی‌های افراد خوش‌اخلاق، این است که از کسانی که به او خوبی و محبت می‌کنند، تشکر می‌کند. تشکر کردن مایه گرمی روابط و افزایش محبت نیز هست. نباید هرگز محبت دیگران را به‌حساب انجام‌وظیفه بگذاریم. مثلاً اتفاق می‌افتد که برای کسی هدیه می‌آورند؛ می‌گوید باید می‌آوردند. کمک می‌کنند؛ می‌گوید باید کمک می‌کردند. هر کاری که دیگران برای او می‌کنند، خیال می‌کند وظیفه‌شان بوده و تشکر نمی‌کند. ولی آدم خوش‌اخلاق در برابر کارها و محبت‌های دیگران شکور است. وقتی شوهر خسته از سرِ کار به خانه می‌رسد و نانی خریده، اگرچه بیشتر نان را خود او می‌خورد؛ اما لازم است که همسر از او تشکر کند. وقتی هم شوهر به خانه می‌رسد و می‌بیند اتاق مرتب است، اگرچه همسر بیشتر از او در خانه است؛ ولی شوهر باید از او قدردانی نماید. این‌گونه تشکرها باعث گرمی کانون خانواده است.

از دیگر نشانه‌های خوش‌اخلاقی، گوش دادن به سخن دیگران است. برخی هستند که حوصله شنیدن حرف دیگران را ندارند. در یک مکالمه دوطرفه خودش حرفش را می‌زند و وقتی نوبت طرف مقابل است، سخن او را قطع می‌کند و می‌گوید فهمیدم می‌خواهی چه بگویی! و باز خودش حرف می‌زند. در حالات امام هشتم علیه‌السلام به نقل از ابراهیم بن عباس می‌خوانیم که هرگز ندیدم که امام رضا علیه‌السلام با سخن خود کسى را برنجاند و سخن کسى را قطع کند. (عیون اخبار الرضا ۱۹۷:۲) گرچه اگر بنا به دانستن سخن دیگران قبل از بیان باشد، امام به‌عنوان حجت الهی و قلب عالم امکان، حتماً نسبت به این امر آگاه هستند؛ اما بااین‌حال قطع کردن سخن دیگری را جایز نمی‌دانند.

گاهی اتفاق می‌افتد که جریانی را برای کسی تعریف کنیم که خود او خبر دارد و یا اصلاً آن جریان برای خود او اتفاق افتاده باشد. اگر آن فرد، مزیّن به حسن خلق باشد، حرف طرف مقابل را قطع نمی‌کند و اجازه می‌دهد که سخنش به پایان رسد. البته این کار، کار سختی است – که به آنچه می‌دانی دوباره گوش کنی – و به نظر می‌رسد پاداش عظیمی که برای حسن خلق بیان‌شده – و در شماره قبل اشاره شد که سنگین‌ترین عمل در میزان است – به همین سخت بودن آن، تعلق گرفته باشد.

از دیگر شاخه‌های خوش‌اخلاقی توجه به دیگران است. گاهی انسان فقط به فردی که دوستش دارد، توجه می‌کند و در جمع مهمانی و خانوادگی، فقط با یک نفر مشغول صحبت است و حتی جواب سلام دیگری را به‌سختی می‌دهد. یا برخی نسبت به بچه‌ها خیلی بی‌توجه هستند و به‌عنوان‌مثال موقع صحبت دو نفر باهم، بچه‌ای که همراه یکی از آن‌هاست مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و هرچه پدر یا مادر را صدا می‌زند، اصلاً نمی‌شنود. درحالی‌که می‌بینیم پیامبر مهربانمان در اول ماه رمضان و در خطبه معروف شعبانیه می‌فرماید: «و ارحموا صغارکم» یعنی وقتی روزه می‌گیرید از فرزند خود غافل نشوید. چراکه ممکن است پدر و مادر روزه باشند و نسبت به ناهار فرزند بی‌توجهی کنند. همین امر باعث اذیت فرزند می‌شود و به خاطر این سختی که در کودکی کشیده، از اعمال دینی گریزان می‌شود. ولی وقتی مادر در حال روزه بیشتر به فرزندش و غذای او توجه کند، رغبت به ماه رمضان در بچه بیشتر می‌شود. رفتار انسان‌های خوش‌اخلاق این‌گونه است که به همه – بزرگ و کوچک – توجه دارند. در حالات پیامبر بزرگوارمان به نقل از امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم که «پیغمبر نگاه خود را میان اصحابش تقسیم مى‏کرد و به این‌وآن برابر نگاه مى‏کرد.» (اصول کافی [ترجمه کمره‌ای] ۵۹۱:۶)

یکی دیگر از ویژگی‌های انسان خوش‌اخلاق عذرپذیری است. وقتی کسی در حق کسی خطایی کرد و از او عذر خواست، قبول عذر او، نشانه حسن خلق است. گاه برای کسی که خطایی مرتکب شده هیچ راه بازگشتی قرار نمی‌دهیم. اما وقتی کسی اظهار پشیمانی کرد، باید او را بخشید. همان‌طور که اگر خودمان خطایی کردیم، به هنگام عذرخواهی و اظهار ندامت، انتظار بخشش داریم. به‌خصوص وقتی در پیشگاه خداوند نسبت به گناهانمان توبه می‌کنیم، انتظار رحمت و مغفرت از پروردگار داریم. از سوی دیگر عذرخواهی از اشتباه نیز ویژگی دیگری برای حسن خلق به شمار می‌رود.

این‌ها برخی صفات افراد خوش‌اخلاق است که در شماره پیش پاداش‌های بسیاری برای آن برشمردیم. در حدیث دیگری در بیان ارزش حسن خلق از زبان امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم: «اخلاق نیکو از دین است و موجب افزایش روزی است» (تحف‌العقول ۳۷۳). روزی هم نه‌فقط روزی مادی بلکه روزی‌های معنوی را نیز شامل می‌شود. یکی از روزی‌های معنوی در اثر خوش‌اخلاقی، محبوبیت است که محبت انسان خوش‌اخلاق در دل دیگران قرار می‌گیرد. لذا آن حضرت در جای دیگری فرمود: «حسن خلق سبب مودت و دوستی می‌شود» (ترجمه ارشاد القلوب ۱۲۷:۲)

با توجه به اهمیت ویژه حسن خلق و آثار بسیار گرانبار آن، ان شا ا… در شماره بعد نیز به همین موضوع خواهیم پرداخت.

ادامه دارد…